گزارش ۲۰۱۲، «کارگروه اهداف هزاره محقق نشده»^[۳۷] با حضور بیش از ۲۰ آژانس سازمان ملل و سازمان تجارت جهانی تهیه شده است. «کارگروه اهداف هزاره محقق نشده» برای بهبود نظارت بر هدف ۸ اعلامیه هزاره تهیه شده است. این گزارش انجام اقدامات زیر را برای افزایش دسترسی به داروهای ضروری توصیه می‌کند:

– جامعه بین‌المللی باید با کشورهای در حال توسعه در زمینه افزایش در دسترس بودن و استفاده از داروها، ارائه این داروها با هزینه کم و یا بدون هزینه به افراد فقیر از طریق سیستم بهداشت، همکاری کند.

– جامعه بین‌المللی، باید همکاریش را برای حمایت از تولید داخلی داروهای ژنریک، در کشورهای در حال توسعه تقویت کنند.

– جامعه بین‌المللی باید صنعت داروسازی را به استفاده از قراردادهای لیسانس اختیاری و ثبت اختراع تشویق کند.

– کشورهای در حال توسعه باید با دقت تأثیرات ناسازگار مقررات تریپس پلاس بر دسترسی به داروها را مورد ارزیابی قرار بدهند.

– جامعه بین‌المللی باید به حمایت از تلاش برای تقویت ظرفیت نظارتی کشورهای در حال توسعه، برای نظارت بر کیفیت داروها ادامه دهد.

– جامعه بین‌المللی باید تلاش برای افزایش بودجه در تحقیق و توسعه داروهای جدید را ادامه دهد.»^[۳۸]

یکی از همکاری های بین‌المللی که کشورها در سال های ابتدایی بعد از تصویب موافقت نامه تریپس، در رابطه با تأثیر مالکیت فکری، بهداشت عمومی و تجارت بر یکدیگر داشتند، دستورالعملی است که در پنجاه و دومین مجمع عمومی سازمان بهداشت جهانی، با هدف نظارت بر تأثیر تریپس و کمک به کشورهای عضو برای توسعه سیاست های بهداشتی مناسب و کاهش تأثیرات منفی موافقت نامه های تجاری، تهیه شده است.^[۳۹] سالانه مجمع گزارشاتی در رابطه با مالکیت فکری، بهداشت عمومی و تجارت ارائه می‌دهد و تصمیماتی را در این زمینه به تصویب می رساند.

در سال ۲۰۰۳ نیز کمیسیون حقوق مالکیت فکری، نوآوری و بهداشت عمومی^[۴۰] تأسیس شد؛ که هدف آن جمع‌ آوری داده ها و طرح های پیشنهادی و ارائه تجزیه و تحلیل کارآمد از حقوق مالکیت فکری، نوآوری و بهداشت عمومی، و بررسی ارتباط بین این عوامل است. همچنین مقرر شده بود که کمیسیون تأثیر تولید داروهای جدید بر کشورهای در حال توسعه را بررسی کند.کمیسیون در سال ۲۰۰۶ گزارش نهایی خود را در خصوص چگونگی افزایش نوآوری و بهبود دسترسی به فن آوری های پزشکی در کشورهای در حال توسعه، منتشر کرد. این گزارش بیش از ۵۰ توصیه در این خصوص ارائه ‌کرده‌است که مورد توجه کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته و سازمان بهداشت جهانی قرار گرفت. توصیه ها شامل مسئله نوآوری، سیاست های تحقیق و توسعه، سیستم های ارائه بهداشت، نقش اختراعات ثبت شده، حمایت از داده های آزمایش های بالینی، مدیریت مالکیت فکری، انعطاف های تریپس، کارآمد و سالم بودن داروها و در نهایت تأثیر موافقت نامه های آزاد تجاری بر دسترسی به داروها می‌باشد.^[۴۱]

این روند ها منجر به تصویب استراتژی جهانی و طرح اقدام ‌در مورد بهداشت جهانی، نوآوری و مالکیت فکری در سال ۲۰۱۱ در سازمان بهداشت جهانی شد.^[۴۲] اهداف اساسی این استراتژی ترویج تفکرات جدید در زمینه نوآوری و دسترسی به داروها، افزایش تحقیق و توسعه در خصوص بیماری هایی که کشورهای در حال توسعه را تحت تأثیر خود قرار داده و پیشنهاد موضوعات و اولویت ها برای تحقیق و توسعه و بهبود دسترسی به فن آوری های پزشکی می‌باشند.^[۴۳] به موجب این استراتژی، اگرچه حقوق مالکیت فکری یک انگیزه مهم برای توسعه محصولات بهداشتی جدید می‌باشد اما این انگیزه در کشورهایی که قدرت پرداخت مردم کم است، برای توسعه محصولات بهداشتی مورد نیاز برای مبارزه با بیماری ها کافی نمی باشد. در نهایت کشورهای عضو توافق کردند که این استراتژی، باید برنامه های مالکیت فکری را در راستای به حداکثر رساندن نوآوری های مرتبط با بهداشت و سلامت تشویق و حمایت کند.

یکی دیگر از اسناد بین‌المللی که در زمینه حق بر سلامت راهکارهای حمایتی ارائه ‌کرده‌است، موافقت نامه در خصوص جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری می‌باشد، که ‌در مورد اثر حقوق مالکیت فکری بر بهداشت و سلامت راهکارهایی را ارائه داده است، که متعاقب آن با تصویب اعلامیه دوحه در خصوص بهداشت عمومی و مالکیت فکری، کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی در جهت تسهیل کاربرد انعطاف های تریپس در زمینه بهداشت عمومی گام نهاده اند؛ که به دلیل اهمیت بحث در بخش جداگانه بدان پرداخته شده است.

بند اول: موافقت نامه تریپس

حمایت از اختراعات یکی از دلایل قیمت بالای داروها می‌باشد، که در دسترس بودن داروهای ضروری را در کشورهای در حال توسعه محدودکرده است. انعقاد موافقت نامه تریپس در سال ۱۹۹۴ در مذاکرات دور اروگوئه، باعث افزایش نگرانی ها در خصوص تأثیر حمایت از اختراعات بر دسترسی به داروها شد، زیرا تریپس حداقل استاندارد هایی را برای حمایت ازحقوق مالکیت فکری تنظیم کرده بود؛ از جمله لزوم حمایت از حقوق مالکیت فکری در تمام حوزه های تکنولوژیک که شامل حمایت از اختراعات برای محصولات دارویی نیز می شد.^[۴۴]

قبل از انعقاد موافقت نامه تریپس، کشورها در تنظیم شرایط مورد دل خواه خود برای ثبت اختراع، آزاد بودند. بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه، ثبت اختراع برای محصولات دارویی را در زمینه سیاست های عمومی، منع کرده بودند. در برخی کشورها نیز فقط ثبت اختراع «روش» برای محصولات دارویی امکان پذیر بود.^[۴۵] ‌بنابرین‏ مشکلات بیشتری برای کشورهای در حال توسعه در به دست آوردن داروهای مقرون به صرفه ایجاد شد.

با این حال، اصول و اهداف موافقت نامه تریپس که در مواد ۷ و ۸ آن بیان شده است به کشورهای عضو امکان می‌دهد تا سیاست ها و قوانین ملی ثبت اختراع خود را در راستای حمایت از نیازهای عمومی از جمله حق بهداشت به کار گیرند. ماده ۷ تریپس درخصوص اهداف بیان می‌کند که «حمایت از حقوق مالکیت فکری و اجرای این حقوق، باید به توسعه ابداعات تکنولوژیک، انتقال وگسترش فن آوری و استفاده متقابل تولیدکنندگان و مصرف کنندگان دانش فنی، کمک کند؛ و به گونه ای صورت گیردکه به رفاه اقتصادی، اجتماعی و توازن میان حقوق و تعهدات منجر شود». علاوه بر این، اصولی که در ماده ۸ نیز آمده است صراحتا بیان می‌کند که «اعضای سازمان تجارت جهانی باید اقدامات لازم برای حمایت از بهداشت عمومی، تغذیه و گسترش منافع عمومی اتخاذ کنند، به شرطی که این اقدامات مطابق با مفاد تریپس باشند».

این مقررات باید برای ایجاد تعادل بین اهداف بهداشت عمومی و تعهد به حمایت از حق ثبت اختراع، به کار گرفته شوند. به غیر از شرایط عمومی انعطاف ها که در مواد ۷ و ۸ بیان شد، استثنائات معینی نیز در رابطه با اختراعات در بند ۲ و۳ ماده ۲۷ وجود دارد،که به کشورهای عضو اجازه می‌دهد حق ثبت را برای برخی از نوآوری ها رد کنند، از جمله مواردی که باعث صدمه زدن به انسان، حیوان و یا گیاه می شود و همچنین روش های تشخیص، درمان و جراحی.